Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çeşitli yaş gruplarında görülebilen önemli bir sorundur. Özellikle çocuklarda çok sık karşılaştığımız DEHB, hem aile hem de çocuk için zorlu bir yaşantı oluşturabilmektedir. DEHB tanısı almış olmak bir kusur değildir ve bozukluğun ileriye gidip gitmemesi, aile bireylerinin davranışları ile ilişkili olabilmektedir.
Peki, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) 3 farklı durumla ilgili problemden oluşmaktadır. Bunlar; dikkat eksikliğinin olması, aşırı hareketli davranılması, (hiperaktivite) ve dürtüsellik ile ilgili problemlerdir.
Dikkat eksikliğinin varlığı ile çocuk; kolay dağılabilir, günlük işlerini ve okulla ilgili materyalleri unutabilir (kalemler, kitaplar), derslerin çok monoton ilerlediği zamanlarda dikkatini toparlayamayabilir, derslerde hayaller kurarak dalıp gidebilir, yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır, kolaylıkla çözebileceği bir işlemi, dikkat hatasından dolayı yapamayabilir. Öte yandan canları sıkıldığı için, DEHB’li bir çocuğun bir işin başında uzun süre kalması pek mümkün değildir. Elbette hepimizin canı sıkılabilir ancak bizler işimiz olduğunda zaman ayırabilir ve işimizin başına geçebiliriz. Ancak dikkat bozukluğu yaşayan çocuklarda bu durum pek mümkün değildir. Dikkat eksikliği olan bir çocuğun, saatlerce televizyon izleyebiliyor olması, çocuğun dikkatinde bir problem olmadığı yönünde ebeveynleri yanıltabilir. Kendi istedikleri ve canlarının sıkılmadığı bir olayda zaman geçirebildikleri için herhangi bir sorun yok gibi gözükür. Bilgisayar oyunları veya televizyon kanalları onlar için dikkatlerini odaklamaları gereken bir durum değildir. Sorun dikkatlerini yönlendirmeleri gereken bir konu olduğunda dikkatlerinin dağılıyor olmasıdır. Çocuğun dikkatini özel olarak toplaması gereken bir husus olduğunda çocuk zorlanmaktadır.
Öte yandan çocuğun aşırı hareketli davranıyor olması, DEHB tanısı alınması için önemli kriterlerden biridir. Hiperaktivite belirtilerinde, kişi kendini oturtmakta ve stabil tutmakta zorlanabilir. Herkes otururken, o ayakta kalmak isteyebilir, elleri ve ayakları kıpır kıpıdır. Çok konuşur, derslerde sorulara birden atlayıp hemen cevap vermek ister, yanındakini konuşturur, sürekli tuvalete gitmek ister, aşırı hareketlilik gösterir. Genellikle bu durum ailelerde ev içerisinde dikkat çekici bir durumken, okuldaki öğretmeninden geri bildirim almak ve ders içerisinde nasıl olduğunu ile ilgili gözlem yapılmasını istemek de oldukça kıymetli olacaktır.
Dürtüsellik ile ilgili problem yaşayan DEHB’li çocuk ise, sürekli başkalarına sataşabilir, sabırsızdırlar, kantin sırasına girdiğinde beklemekte zorlanabilir, içinden gelenlere ket vuramayarak fazlaca dürtüsel davranışlar sergileyebilmektedirler.
Genellikle 7 yaşından önce çocuklar ilk dikkat eksikliği belirtilerini göstermeye başlarlar. Çocuk bununla ilgili sinyaller vermektedir. DEHB söz konusu olduğunda, çocuk yukarıda tanımladığımız 3 problem alanında sorunlar yaşayabilmektedir. Hem dikkati dağınık, hem hiperaktif hem de dürtüsel davranırken, bazen de yalnızca dikkat eksikliği yaşayıp, hiperaktif belirtiler göstermiyor olabilir. Hepsini bir arada beklememek gerekir. DEHB tanısı çocuğun hayatına bazı zorluklar getireceğinden ebeveynler olarak bu durumu dikkate almanız son derece önemli olacaktır. Böyle durumları fark ettiğinizde, ebeveynler olarak, çocuğun kendi yaşıtlarına göre ve kendi bilişsel seviyesine göre dikkat seviyesinin çok daha kısa olduğunu fark edebilir ve bir sorun teşkil ettiğini anlayabilirsiniz.
DEHB’li çocuklar yaşıtlarıyla aynı şeyleri yapabilir ancak biraz daha fazla yönlendirilmeye ihtiyaç duyabilirler. DEHB zorlu bir süreç olabilir ve aile bireyleri için bitkinlik veya yorgunluk yaratabilir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavi edilmediği sürece, çocuğun ileri yaşantısında akademik veya sosyal bağlamda olumsuz etkiler yaratabilir. Yapılan çalışmalar, dikkat eksikliği belirtileri olan çocukların ileriki yıllarda anksiyete ve depresyon sorunlarıyla daha sık karşılaşma olasılıklarının olduğunu göstermektedir. Aşırı hareketli ve dürtüsel özellikleri belirgin olan çocuklar ise antisosyal davranışlar veya alkol-madde kullanımı ile ilgili konularda risk grubunda yer alabilmektedirler. Öte yandan DEHB belirtileri gösteren çocuklarda eş zamanlı olarak kaygı bozuklukları, tik bozuklukları veya öğrenme bozuklukları da görülebilmektedir. Bu bağlamda, çocuğunuzda herhangi bir DEHB belirtisi fark ediyorsanız, bir uzmana danışmak oldukça faydalı olacaktır.
Kaynak: Polat,İrem. (2017, 8 Haziran) Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Semerci, Bengi (2019, 20 Mayıs) Okul öncesi dönemde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (0-6 yaş)