'Uzun ömür tıbbı' şeklinde çevirebileceğimiz güncel bir bilimsel anlayış olan ‘longevity’, sağlıklı yaşam süresini uzatmayı ve sağlıklı yaşlanmayı teşvik etmeyi amaçlar. Erken teşhis, önleyici tedbirler ve kişiye sağlığını geliştirici davranışlar kazandırmak ile hastayı da işin içine dahil eder ve tanı/tedaviyi kişiselleştirir.
Bu tıp yaklaşımı sadece mevcut hastalıkları tedavi etmeyi ya da semptomları baskılamayı değil, onları önceden engellemeyi ve kişinin yaşam kalitesini ilerleyen yaşlarda bile en yüksek seviyede tutmayı hedefler.
Uzun ömür tıbbı; yaşam tarzı değişiklikleri, önleyici sağlık önlemleri, ilaç ya da takviye ile bazı müdahaleler ve son tıbbi teknolojiler ile sağlıklı yaşlanmayı teşvik etmeyi; yaşa bağlı hastalıkların başlangıcını geciktirmeyi ve yaşamın son aşamalarında yaşam kalitesini artırmayı amaçlayan bir dizi stratejiyi içerir.
Bu alan, yaşlanmanın karmaşık yapısını çok yönlü olarak ele almak için biyoloji, genetik, beslenme, egzersiz fizyolojisi ve tıp biliminden ilkeleri birleştirerek bireylerin daha uzun ve sağlıklı yaşamlar sürmesini sağlamayı amaçlar.
Türkiye’de henüz “longevity kliniği” ismiyle bilinmese de, bazı fonksiyonel tıp ve holistik tıp merkezleri bu alanda çalışmaktadır.
Peki uzun ve sağlıklı yaşam için hangi yöntemler kullanılmaktadır?
Genetik ve Biyobelirteç Takibi
- Kan tahlilleriyle inflamasyon düzeyi, vitamin/mineral eksiklikleri tespit edilebilir.
- Şüpheli durumlarda genetik incelemeler yapılabilir.
- Yapılan tetkikler genel sağlık durumunu değerlendirmek, erken hastalık tespiti, risk değerlendirmesi, hastalık ilerlemesini izlemek için önemlidir.
Düzenli Egzersiz
- Özellikle aerobik, ağırlık /direnç antrenmanı (kas kaybını önlemek için önemlidir).
- Düzenli egzersizin kronik hastalıkların önlenmesi, tedavisi ve yönetimi için olumlu etkileri bilinmektedir ve uzun ömürlülüğü önemli ölçüde etkiler.
- Bilimsel çalışmalar, egzersiz yapmanın kardiyovasküler zindeliği, kas fonksiyonunu, esnekliği, dengeyi ve ruh sağlığını iyileştirdiğini vurgulamaktadır ( Carapeto ve Aguayo-Mazzucato, 2021 ; D'Onofrio vd., 2023 ).
- Egzersiz yaşlanmayla ilişkili kan damarlarındaki oksidatif stresi azaltır, endotel fonksiyonunu geliştirir ve kan damarı onarımı ve yeni kan damarlarının oluşumunu artırır
- Düzenli egzersiz, bağışıklık hücrelerinin sağlığını ve işlevini destekleyerek, yaşla birlikte bağışıklık sisteminin kademeli olarak bozulma sürecini yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
- İnsan vücudu birbiri ile bağlantılı bir sistemdir. Bu nedenle, direnç egzersizi gibi tek bir müdahale dahi vücuttaki çeşitli organlar ve sistemler için çoklu faydalar sağlayabilir.
Aralıklı Oruç (Intermittent Fasting)
- Belirli saatlerde yemek, kalan sürede oruç tutmak şeklindedir. Örneğin; 8/16, 8 saat beslenme, 16 saat açlık şeklindedir.
- Hücre yenilenmesini (otofoji) tetikler, insülin direncini azaltır.
Anti-inflamatuar Beslenme
- Bol sebze, meyve, baklagiller, sağlıklı yağlar (zeytinyağı, omega-3), tam tahıllar.
- İşlenmiş gıdalar ve şekerden uzak durmak önemlidir.
- Kalori kısıtlaması yani günlük enerji gereksinimi olarak kabul edilenden daha az kalori tüketmek, yaşlanma ve yaşa bağlı hastalıklarla ilişkili biyobelirteçleri iyileştirmektedir.
- Yetersiz beslenmeyi önlemek için diyetin yaşa, cinsiyete ve sağlık durumuna göre uyarlanması gerekmektedir.
Takviyeler (Supplementler)
- Omega-3, D vitamini, magnezyum, resveratrol, quersetin, glutatyon, NAD+ öncüleri gibi takviyeler hücresel yaşlanmayı yavaşlatabilir.
- Yararlı bakteriler olan probiyotiklerin bağırsak mikrobiyotasını düzenlediği bilinmektedir, bu nedenle son zamanlarda umut verici yaşlanma karşıtı yaklaşımlar olarak görülmüştür.
Soğuk / Isı Terapileri
- Soğuk duş, buz banyosu: Vücudun kısa bir süre için 0°C ile 10°C arasındaki soğuk suya maruz bırakılmasıyla yapılır. İnflamasyonu azaltır ve dolaşım üzerinde olumlu etkileri mevcuttur.
- Sauna: Toksin atmaya yardımcı olur ve ağrı kesici etki sağlar. Saunanın kardiyovasküler hastalıklar, nörodejeneratif hastalıklar (alzheimer gibi) ve akciğer hastalıkları riskini azalttığını ve ağrıyı hafiflettiğini gösteren çok sayıda çalışma bulunmaktadır ( Kunutsor vd., 2018a ; Ahokas vd., 2023 ).
Sosyal Bağlar ve Amaç Duygusu
- Uzun ömürlü toplumlarda güçlü sosyal ilişkiler, aidiyet duygusu, düşük stresli bir yaşam tarzı ve bir yaşam amacının olması ortak özelliklerdir. Bu da uzun ve sağlıklı bir ömür için yaşamın birden fazla yönden ele alınması gerektiğini göstermektedir.
- Ruh sağlığımız genel yaşam kalitesi ve sağlıklı yaşlanma için çok değerlidir.
Hiperbarik Oksijen Tedavisi
· İyileşmeyi desteklemek için bir mutlak atmosferden daha yüksek ortam basıncında %100 oksijeni kullanır.
· Venöz emboli, şiddetli karbon monoksit zehirlenmesi, anemi, kronik osteomiyelit ve idiyopatik sensörinöral işitme kaybı gibi durumlarda kullanımı için çok sayıda klinik endikasyon mevcuttur ( Kirby vd., 2019 ).
· İnsanlarda yeni damar oluşumu yoluyla cilt yaşlanmasını düzenleyebileceği gösterilmiştir ( Hachmo vd., 2021 ).
· Bir klinik çalışma, yaşlanan yetişkinlerde bilişsel gelişimi, dikkati, işlem hızını artırdığını ve beyindeki kan akışında bölgesel değişikliklere neden olduğunu göstermiştir ( Hadanny vd., 2020 ).
· En umut verici kanıt, yaşlanan popülasyonda telomer uzunluğunu artırma ve senescent (yaşlı ve işlevsiz denebilir) hücrelerin temizlenmesi üzerindeki önemli etkisidir ( Hachmo vd., 2020 ).
Özetle:
- Kronik hastalıkları önlemek, geciktirmek ve tedavi etmek mümkündür.
- Yaşlanmayı daha sağlıklı hale getirmek mümkündür.
- Egzersiz, diyet ve ağız sağlığı dahil olmak üzere yaşam tarzı seçimleri, yaşlanma sürecini etkilemede kritik öneme sahiptir.
- Fiziksel aktivitenin, özellikle direnç antrenmanının çeşitli fizyolojik sistemler üzerinde olumlu etkisi mevcuttur.
- Kalori kısıtlaması, aralıklı oruç tutma, bitki bazlı diyetler ve Akdeniz diyeti gibi diyet kalıplarının yaşlanma karşıtı etki göstermesi, beslenmenin uzun ömür üzerindeki önemli etkisini göstermektedir.
- Sauna terapisi ve hiperbarik oksijen terapisi gibi farmakolojik olmayan müdahaleler, gen düzenleme ve kök hücre gibi deneysel terapilerle birlikte, uzun ömür tıbbında yenilikçi fırsatlar sunulmaktadır.
- Tüm tedaviler bir bütünün parçasıdır ve her yöntemin kişiye özel değerlendirilmesi gerekmektedir.
- Bu süreç sadece hasta-hekim işbirliği ile devam edebilir. Hem hekimin rehberliği hem de kişinin farkındalığı ve çabası gerekmektedir.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11628525/
"İnsan yaşlandığı için oyun oynamayı bırakmaz. Oyun oynamayı bıraktığı için yaşlanır."
G. Bernard Shaw